Tarımsal üretimde ciddi zarara yol açan istilacı bir böcek türü olan kahverengi kokarca (Halyomorpha halys), ilk olarak 1990'lı yıllarda Uzak Doğu'dan Kuzey Amerika'ya taşındı. Ardından bu zararlı, 2000'li yıllarda Avrupa'da da yayılmaya başladı. 2016 yılında Gürcistan'da tespit edilen kahverengi kokarca, 2017 yılında epidemiye dönüşerek bölgede büyük tarımsal kayıplara neden oldu.
Türkiye'de ise bu zararlı böcek, ilk kez 2017 yılında Artvin'de, Batum sınırına yakın bölgelerde görüldü. 2018 yılından itibaren Doğu Karadeniz Bölgesi genelinde yayılmaya başlayan kokarca böceği, kısa sürede Batı Karadeniz ve Marmara Bölgelerinde de varlık göstermeye başladı. 2023 yılına kadar büyük bir ekonomik zarar oluşturmayan bu böcek türü, 2023'te yağışlı bahar sezonunda ilaçlamaların yetersiz kalması nedeniyle bazı bölgelerde ekonomik kayıplara yol açtı. Bu artışın ardından, 2024 yılında 'Kahverengi Kokarca ile Mücadele Seferberliği' başlatıldı.
Tarımsal üretim bölgelerinde büyük tehdit
Kahverengi kokarca böceği, Türkiye'nin tarımsal üretim bölgelerinde ciddi bir tehdit haline geldi. Fındık, kivi, elma ve birçok meyve-sebze üretim alanında büyük zararlar veren bu böcek, üreticiler için büyük bir sorun teşkil ediyor. Özellikle fındık ağaçlarına verdiği zarar, rekolte kaybına neden olarak çiftçileri endişelendiriyor.
Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü'nden yapılan açıklamaya göre, Ordu, Giresun, Trabzon, Samsun ve Bartın illerinde fındık başta olmak üzere birçok tarımsal ürün risk altında bulunuyor. Bu bölgelerde zararlıya karşı ek kimyasal alımlar ve feromon tuzaklarına yönelik yaklaşık 6 milyon TL'lik bütçe ayrıldığı bildirildi.
2024 yılı için şeftali, elma, armut, kivi, turunçgiller gibi meyveler ve domates, biber, mısır, soya gibi ürünlerde kimyasal mücadele tedbirleri de alınmış durumda. Bu çerçevede, zararlıyla mücadelede kullanılan feromon tuzakları ve biyolojik ajanlar, özellikle samuray arısı ile zararlının kontrol altına alınması hedefleniyor. Şu ana kadar 4 bin 150 feromon alımı gerçekleştirilirken, 3 bin 500 feromon dağıtıldı.
Fındıkta yüzde 50'ye varan kayıplar
Artvin Çoruh Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Temel Göktürk, kokarca böceğinin geniş bir konukçu kitlesine sahip ve tarım ürünlerinin büyük çoğunluğu ile beslenebildiğine dikkat çekiyor. Özellikle fındık gibi önemli tarımsal ürünlerde ciddi kayıplara neden olduğunu vurgulayan Göktürk, böceğin fındık üretiminde büyük zararlara yol açtığını belirtti.
Göktürk, 2024 yılında Ordu ve Giresun'un bazı ilçelerinde böceğin yarattığı zararın yüzde 40-50 seviyelerine ulaştığını ifade ederek, böceğin bitkilerin öz suyunu emerek ürünlerin kalitesini ve ekonomik değerini düşürdüğünü belirtti. Ayrıca, fındık tanelerinde 'aşırı büzülme ve acılaşma' gibi sorunlara neden olduğunu da ekledi.
Popülasyon artışı uyarısı
Trabzon Ortahisar Ziraat Odası Başkanı Mustafa Bekar da, zararlının özellikle Mayıs ve Haziran aylarında aktif hale gelerek fındık bahçelerinde hızla yayıldığını belirtti. Bekar, böceğin üremesi için uygun hava koşullarına sahip bölgelerde hızla çoğaldığını ve nemli, ılıman iklimin popülasyon artışını hızlandırdığını ve bir dişi kokarca böceğinin bir seferde yaklaşık 400 yumurta bıraktığını ifade etti.
Kahverengi kokarcanın yayılmasında iklim değişikliğinin de etkili olduğunu ifade eden Göktürk, 'Artan sıcaklıklar böceğin biyolojisini ve üremesini pozitif olarak etkilemektedir' dedi. Göktürk, böceğin 2025 yılında Bursa ve Tekirdağ'a kadar yayılabileceğini ve iklim değişikliğinin bu süreci hızlandırdığını ifade etti. Ayrıca, 'Doğal yollarla yılda 80 km mesafe kat edebilse de, kara taşıtlarıyla taşındığında çok daha hızlı bir şekilde diğer il ve bölgelere yayılabiliyor' diyerek böceğin kontrol altına alınmasında karşılaşılan zorluklara dikkat çekti. Böceğin tarım işçilerinin hareketleriyle Güneydoğu illerine kadar taşındığını sözlerine ekleyen Göktürk, 'Böceğin Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin illerine ulaştığı bilgisi mevcut' dedi.
Kokarca tehdidine karşı çok yönlü mücadele planı
Kahverengi kokarca ile mücadelede kullanılan yöntemlerin çeşitliliğine dikkat çeken Göktürk, 'Bu böceğin mücadelesinde tüm dünyada kullanılan üç ana mücadele yöntemi vardır: Kimyasal, biyoteknik ve biyolojik mücadele' dedi. Ancak bu mücadelelerin tek başına yeterli olmadığını vurgulayarak entegre mücadeleye dikkat çekti. Özellikle biyoteknik mücadelede feromon tuzaklarının etkili olmasına rağmen tuzak tipinin iyileştirilmesi gerektiğini belirtti.
Zararlıyla mücadele için mekanik, biyoteknik, biyolojik ve kimyasal yöntemler birlikte uygulanıyor. Süpürme ve toplama gibi mekanik yöntemlerin yanı sıra, feromon tuzakları ile biyoteknik mücadele ve doğal düşmanlar, özellikle samuray arısı gibi biyolojik yöntemler devreye sokuldu. Ayrıca, kimyasal mücadele için ruhsatlandırılan dört farklı kimyasal ilaç kullanılıyor. Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü'nden yapılan açıklamaya göre, kamuoyunu bilgilendirmek için 99 bin 96 üretici, 2 bin 196 basın mensubu ve bin 122 sektör temsilcisine eğitim verildi. Konuyla ilgili 89 bin 810 adet eğitim materyali dağıtıldı ve kamu spotları ulusal basında yer aldı. Ayrıca 35 ilde bin 272 teknik personel, 508 lokasyonda zararlının popülasyon yoğunluğunu yakından takip ediyor. Popülasyonun yoğun olduğu Ordu, Giresun, Trabzon, Samsun ve Bartın gibi illerde ek bütçe sağlanarak kışlak mücadelesi için kimyasal ilaç alımları gerçekleştirildi. Bu mücadele stratejisi, ekonomik kayıpları en aza indirgemeyi ve doğal dengenin korunmasını amaçlıyor.
35 ilde 207 bin samuray arısıyla mücadele
Özellikle kış mevsiminde zararlının popülasyonunu kontrol altına almak için, kamusal alanlarda ve kışlak bölgelerinde mekanik ve biyosidal yöntemler kullanılmaya devam ediyor. Tarım ve Orman Bakanlığı, kahverengi kokarca böceğiyle mücadele için 2024 yılında kapsamlı bir seferberlik başlattı. Bu çerçevede, biyolojik mücadele yöntemleri kapsamında 35 ilde 207 bin 286 'samuray arısı' üretildi ve samuray arıları, zararlı böceğin kontrol altına alınması amacıyla salındı. 2025 yılı için samuray arısı üretim hedefi 300 bin adet olarak belirlendi.
Kahverengi kokarca ile biyolojik mücadelede kullanılan samuray arısı hakkında konuşan Göktürk, 'Samuray arısının kahverengi kokarcayı baskı altına alması için 7-10 yıla ihtiyaç vardır' diyerek uzun vadede bu yöntemin etkili olabileceğini ancak hemen sonuç beklenmemesi gerektiğini belirtti. Bu biyolojik mücadelenin ekosistem üzerinde herhangi bir olumsuz etkisi olmayacağını ifade ederek, 'Samuray arısının popülasyonu, kahverengi kokarca popülasyonu azaldıkça doğal olarak dengeye oturacaktır' dedi.